Μια μάχη για τα ανθρώπινα δικαιώματα ξεκινά δείχνοντας «μικρή» και ίσως χαμένη εκ των προτέρων για να γίνει μεγάλη και πανίσχυρη όταν αποκτήσει κοινό που στρέφει πάνω της την προσοχή του.

Το πορτρέτο του ακτιβισμού 

Το ντοκιμαντέρ «Σπουργίτι Χούλιγκαν» (Hooligan Sparrow, 2016, China) της πρωτοεμφανιζόμενης σκηνοθέτριας Nanfu Wang αποτελεί ένα μοναδικό μνημείο αποτύπωσης της σκληρής πραγματικότητας στη ζωή των ακτιβιστών που εναντιώνονται στα απεχθή εγκλήματα «ανθρώπων» που έχουν την εξουσία στα χέρια τους.

Η Κινέζα σκηνοθέτης μετά από 2 χρόνια σπουδές στο εξωτερικό γυρνάει στην πατρίδα της για να αποτυπώσει με την κάμερά της την δράση της ακτιβίστριας Ye Haiyan, η οποία της προσέλκυσε την προσοχή. Γεννημένη το 1975 η Ye, μετά από κάποιες επαγγελματικές της εμπειρίες θα έρθει σε επαφή με τον φεμινισμό το 2005. Από το 2001 διατηρούσε ένα ιστολόγιο με το ψευδώνυμο «Χούλιγκαν Σπουργίτι» περιγράφοντας τις εμπειρίες της. Θα γίνει γνωστή στον υπόλοιπο κόσμο το 2010 όταν στην προσπάθειά της να αναδείξει τα δικαιώματα των ιερόδουλων αλλά και το θέμα προστασίας από τον ιό του AIDS, θα ζήσει η ίδια την παράνομη ζωή μιας ιερόδουλης, προσφέροντας δωρεάν τις υπηρεσίες της σε μετανάστες και μοιράζοντας ταυτόχρονα δωρεάν προφυλακτικά λέγοντας πως αυτά παρέχονται από το κράτος. Η πρώτες τους επαφές θα γίνουν το 2013 την χρονική στιγμή που η Ye με τη βοήθεια μιας μικρής ομάδας γυναικών προσπαθούν να κάνουν γνωστό στον κόσμο ένα σκάνδαλο συγκάλυψης αξιωματούχων σε μια υπόθεση ομαδικής παιδεραστίας.

Στην επαρχία της Κίνας, Hainan, έξι μαθήτριες ηλικίας 11 ως 14 χρονών εξαφανίζονται για σχεδόν 24 ώρες. Μετά την επιστροφή τους αποδεικνύεται ότι πέρασαν την νύχτα σε ένα ξενοδοχείο με τον διευθυντή του σχολείου και τον συνεργό του, οι οποίοι τις πλήρωσαν με 2000 δολάρια για να τις εκμεταλλευτούν σεξουαλικά. Η πληρωμή είναι πολύ σημαντικό στοιχείο της υπόθεσης γιατί επέτρεψε στον κατηγορούμενο για παιδεραστία να περάσει στην αντεπίθεση χρησιμοποιώντας τον νόμο περί ηθών, υποστηρίζοντας ότι αφού πληρώθηκαν θα έπρεπε οι ίδιες να κατηγορηθούν για πορνεία. Με αυτό το παράθυρο κατάφερε να «πέσει στα μαλακά», συνολικά 13 χρόνια φυλάκιση, γλιτώνοντας τα ισόβια που απαιτούσε ο νόμος για την παιδεραστία. Αυτό το έγκλημα βέβαια ήταν μόνο η τελευταία παραλλαγή της συνήθειας να προσφέρονται νεαρά κορίτσια ως δωροδοκία σε κινέζους αξιωματούχους. Μια συνήθεια που καταδεικνύει το μέγεθος της διαφθοράς ανάμεσα στους αξιωματούχους αλλά και την χαμηλή εκτίμηση που υπάρχει από πολύ παλιά για το ρόλο και την αξία της γυναίκας. Με τα λόγια της σκηνοθέτριας: «Η Κίνα είναι τόσο διεφθαρμένη που έχει γίνει μόδα η σεξουαλική συνεύρεση αξιωματούχων με νεαρά κορίτσια». Αυτός είναι και ο λόγος που η κυβέρνηση δείχνει τεράστιο ενδιαφέρον να σκεπάσει την υπόθεση.

Πράγματι όταν οι γονείς των κοριτσιών συνειδητοποιούν τι έγινε και δικαίως οργισμένοι απαιτούν δικαιοσύνη δίνοντας στη δημοσιότητα φωτογραφίες από τα ματωμένα εσώρουχα των παιδιών τους, θα εκφοβιστούν και θα σιωπήσουν. Τότε θα αναλάβει δράση η μικρή ομάδα της Ye που με την δίκαιη και επικίνδυνη διαμαρτυρία τους θα προσπαθήσουν να αναζωπυρώσουν την υπόθεση ζητώντας τη σύλληψη του διευθυντή. Η ευρηματικότητα και η σωστή διατύπωση είναι τα προσόντα της που μπορούμε να τα συνοψίσουμε σε μία φράση της για την παραπάνω διαμαρτυρία: «Ε! Διευθυντή! Έλα στο δωμάτιο μαζί μου και άσε τα κορίτσια ήσυχα».

Από τη στιγμή εκείνη το ντοκιμαντέρ μετατρέπεται σε ένα θρίλερ που είναι ανατριχιαστικό γιατί είναι αληθινό. Όλα τα μέλη της ομάδας που διαμαρτυρήθηκε βρίσκονται υπό παρακολούθηση. Οι συμμετέχοντες προληπτικά θα κάνουν δηλώσεις σε κάμερα ότι δεν σκοπεύουν να αυτοκτονήσουν γιατί γνωρίζουν ότι μια σύλληψή τους θα μπορούσε, για την ευκολία του κράτους, να οδηγήσει στο θάνατό τους. Στο τέλος μαθαίνουμε ότι πολλοί από την ομάδα βρίσκονται αυτή τη στιγμή υπό κράτηση. Η γνωστή δικηγόρος-υπερασπίστρια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Wang Yu, που επίσης πήρε μέρος στη διαμαρτυρία, σημειώνει ότι οι ακτιβιστές μπορούν να εξαφανιστούν ανά πάσα στιγμή. Το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή βρίσκεται στη φυλακή ισόβια χωρίς δίκη είναι ανατριχιαστικό. 

Δεν θα αργήσουν και οι επιθέσεις όπου η αστυνομία θα δείξει το αληθινό της πρόσωπο όταν της λέει να μην διαμαρτύρεται ότι την χτύπησαν γιατί τα «πράματα θα μπορούσαν να είναι χειρότερα». Το αποκορύφωμα όμως θα είναι οι βιαιοπραγίες μέσα στο ίδιο της το σπίτι, που θα οδηγήσουν στη σύλληψή της και κράτησή της για 13 μέρες για βιαιοπραγία! Όμως η πίεση που θα ασκηθεί μέσω διαδικτύου, κυρίως λόγω της έκτασης που είχε προλάβει να πάρει το θέμα, θα αναγκάσει την αστυνομία να την αφήσει ελεύθερη. Όμως η παρενόχληση δε θα σταματήσει εδώ. Μισθωμένα ανθρωποειδή από το κράτος θα συνεχίσουν να την παρενοχλούν ενώ μια έξωση θα την αφήσει μόνη με την 13χρονη κόρη της στους δρόμους. Δεν την αφήνουν να νοικιάσει άλλο διαμέρισμα ή δωμάτιο σε ξενοδοχείο ενώ η προσπάθεια να βρει καταφύγιο σε άλλη πόλη καταλήγει σε εγκατάλειψή τους στη μέση του δρόμου μαζί με όλο το βιός τους. Η φωτογραφία από αυτήν τη σκηνή θα γίνει πολύ γνωστή όταν γνωστός καλλιτέχνης θα αγοράσει όλα αυτά τα υπάρχοντα για να τα στήσει ακριβώς έτσι όπως ήταν στη φωτογραφία σε εκθεσιακό χώρο στη Ν. Υόρκη δίνοντας ακόμη μεγαλύτερη δημοσιότητα σε αυτήν την ιστορία. Τελικά θα καταλήξει στο πατρικό της όπου δεν μπορούν να την διώξουν αλλά ως χωρισμένη γυναίκα με παιδί θα υποστεί όλη την αθλιότητα του κουτσομπολιού και τον εξοστρακισμό της τοπικής κοινωνίας.

Και ενώ το κεντρικό πρόσωπο του ακτιβισμού μοιάζει να είναι η απίστευτα επαναστατική Ye και η ομάδα της, τα ίδια τα γεγονότα θα αναδείξουν ακόμα ένα: την σκηνοθέτρια. Θα πρέπει να αντιμετωπίσει απειλές και σπασμένες κάμερες. Με ηρωισμό και υπομονή, χρησιμοποιώντας τεχνικές ανταρτοπόλεμου με κρυμμένα μαγνητόφωνα και κρυφή κάμερα στα γυαλιά καταφέρνει να εκθέσει έναν εντυπωσιακό αριθμό «μυστικών» αστυνομικών και υπαλλήλων του κράτους. Θα λογοδοτήσει σε επιτροπή του κράτους για τις «διακοπές» της στην πατρίδα και θα πρέπει να φυγαδεύσει παράνομα όλο το υλικό που συγκέντρωσε. Μετά την προβολή της ταινίας αναρωτιέται αν θα μπορέσει ποτέ να ξαναγυρίσει στην πατρίδα της.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να επιλέξει κάποιος να δει αυτό το ντοκιμαντέρ αλλά θα πρέπει εκ των προτέρων να γνωρίζει ότι θα πρέπει να διαθέτει ο ίδιος λίγο θάρρος για να το αντέξει. Δεν θα υπερβάλλαμε αν λέγαμε ότι το είδος εμπεριέχει και ξεπερνά όλες τις τεχνικές του καλού θρίλερ σε σημείο που πολλές φορές να γίνεται ένας ψυχολογικός εφιάλτης για τους συμμετέχοντες αφού ο κίνδυνος μοιάζει να είναι διαρκώς παρών αλλά και αόρατος. Τα αδύνατα σημεία του ντοκιμαντέρ πολλές φορές καταλήγουν να είναι και τα δυνατά του. Για παράδειγμα παρά το γεγονός ότι είναι επιδέξια γυρισμένο και επεξεργασμένο ταυτόχρονα μοιάζει τραχύ, χωρίς τάξη ενώ η πραγματική πρωταγωνίστρια δεν εμφανίζεται όσο θα περίμενε κανείς. Αυτό όμως είναι που το κάνει πιο αληθινό, πιο δυνατό και πιο τρομακτικό, ακριβώς δηλαδή όπως νιώθει στη ζωή ένας ακτιβιστής. Ο λόγος φυσικά είναι απλός: είναι πάρα πολύ δύσκολο να κάνεις ένα ντοκιμαντέρ σαν αυτό. Στην πραγματικότητα αποτελεί μάλλον θαύμα η ύπαρξή του αν αναλογιστεί κανένας τους σοβαρούς κινδύνους και τα απρόβλεπτα εμπόδια που έπρεπε να ξεπεραστούν κατά την παραγωγή του.

Αυτό που πρωτίστως αποτυπώνει το ντοκιμαντέρ είναι το πορτρέτο του ακτιβιστή. Η τόλμη, η επιμονή, η γενναιότητα, η αποφασιστικότητα, η ευρηματικότητα, η αλληλεγγύη, το κατεπείγων της δράσης, το κυρίαρχο αίσθημα της δικαιοσύνης, η δευτερεύουσα σημασία που δίνουν στην προσωπική τους ασφάλεια είναι μερικά από τα προσόντα του ακτιβιστή. Παράλληλα με το δημόσιο πρόσωπο παρουσιάζεται και η προσωπική τους ζωή με τα προβλήματα τους κινδύνους της και τις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Όμως η ουσία του ντοκιμαντέρ μιλά για το πνεύμα αψηφισιάς του κινδύνου που μας ενώνει για να εναντιωθούμε σε αυτό που έχει καταντήσει να γίνεται ένας ολοένα και πιο τυραννικός κόσμος για τους ελεύθερους στοχαστές. Ας μην ξεχνάμε ότι η δόμηση κάθε κυβέρνησης επιτρέπει σε ανθρωπάκια με καθόλου ή πολύ φτωχή ανάπτυξη της συνείδησης να υπαγορεύουν ή να ελέγχουν όλο το φάσμα των κοινωνικών σχέσεων.

Είναι επίσης μια διαθήκη για το πως λειτουργεί μια πολιτική διαμαρτυρία: μια μάχη για τα ανθρώπινα δικαιώματα ξεκινά δείχνοντας «μικρή» και ίσως χαμένη εκ των προτέρων για να γίνει μεγάλη και πανίσχυρη όταν αποκτήσει κοινό που στρέφει πάνω της την προσοχή του. Εξάλλου με τα λόγια της ίδιας της σκηνοθέτριας: «Όταν είσαι καταπιεσμένος και ανυπεράσπιστος, το μόνο πράγμα που μπορείς να κάνεις είναι να καταγράψεις τις θηριωδίες». Η ίδια η ύπαρξη του ανθρώπου μπορεί να χρησιμέψει σαν διαμαρτυρία και ασχέτως με την τελική έκβαση του εγχειρήματος η ύπαρξη της Ye Haiyan και των ανθρώπων που προσπάθησε να προστατέψει είναι αναντίρρητη και χάρη σε σκηνοθέτες σαν την Wang, απαθανατισμένη.