Μακεδονία... Ξακουστή !!!

Αλλά για ποιο λόγο  ;;;

* άρθρο του Βαγγέλη Πτερνέα

Μέχρι πρόσφατα (δεν ξέρω για τώρα), διαβάζαμε από το βιβλίο Ιστορίας της Α’ Λυκείου :

Τα ταξίδια του Μ. Αλεξάνδρου χαρακτηρίστηκαν ως ένοπλη εξερεύνηση. 

Σοβαρά; “Ένοπλη εξερεύνηση”; Ο Μέγας Αλέξανδρος έκανε κάτι σαν τουρισμό δηλαδή; Μήπως πήγε για σαφάρι, βρε παιδιά;

Αυτή είναι μία μόνο από τις εκατοντάδες “δημιουργικές ασάφειες” που θα βρείτε στα βιβλία Ιστορίας που διδάσκονται στους Έλληνες μαθητές. 

Ως bonus σας δίνω επίσης την απόβαση στη Μ. Ασία, τον συνωστισμό της Σμύρνης, το Βυζάντιο, τον Μεταξά και την Επανάσταση του ‘21.

Συζητώντας, λοιπόν, την “ένοπλη εξερεύνηση” με τους καθηγητές, εξέφρασα την άποψη ότι η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου ήταν ένας καθαρός επεκτατικός πόλεμος, ο οποίος στέρησε τη ζωή από δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους. 

Ωστόσο, ενώ ο Μ. Αλέξανδρος έχει γίνει σύμβολο του ελληνισμού και ακλόνητο επιχείρημα υπέρ της γαματοσύνης μας, αντίστοιχοι πόλεμοι ξένων λαών είναι κατακριτέοι. Γιατί;

Οι καθηγητές μου, που (υποτίθεται) ήταν και μορφωμένοι άνθρωποι, είχαν τον αντίλογο:

Ναι, αλλά ο Μέγας Αλέξανδρος έφτιαξε θέατρα και διέδωσε τον ελληνικό πολιτισμό. Δεν μπορείς να τον συγκρίνεις με τον Χίτλερ και τον Στάλιν.

Σωστά. Πράγματι, ο Μεγαλέξανδρος έχτιζε θέατρα στις πόλεις που κατακτούσε.

 Πράγματι, διέδωσε την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό. 

Πράγματι, απελευθέρωσε λαούς από τον περσικό ζυγό.

Σε καμία περίπτωση όμως δεν ήταν η Daenarys Targaryan*…

(*δημοφιλής χαρακτήρας του Game of Thrones) 

Μέσα στην ίδια φράση, βλέπουμε δύο επιχειρήματα υπέρ του επεκτατικού πολέμου:

Επιχείρημα #1: “διαδόθηκε ο ελληνικός πολιτισμός”

Ας αφήσουμε στην άκρη την προφανή αντίφαση ότι ένας “πολιτισμός” επιβλήθηκε με τα όπλα.

 Το γεγονός ότι η ελληνική γλώσσα, οι ελληνικές συνήθειες και το ελληνικό πνεύμα μεταλαμπαδεύτηκαν σε άλλους λαούς είναι ισοδύναμο με την μετάδοση του δυτικού πολιτισμού στο Ιράκ και το Αφγανιστάν χάρη στις στρατιωτικές επιχειρήσεις των Αμερικανών: όσο οι Ιρακινοί και οι Αφγανοί ασπάστηκαν το Δυτικό πολιτισμό, άλλο τόσο ασπάστηκαν το ελληνικό πνεύμα και οι Πέρσες.

Αυτό φαίνεται και από το “μετά”. Τι συνέβη όταν τελείωσε η κυριαρχία των Ελλήνων; Σε ποιον τομέα διατήρησαν τα “ελληνικά ιδεώδη” το Ιράν, η Τουρκία, η Συρία ή η Λιβύη; Μάλλον σε κανέναν.

Το πάω ένα βήμα παραπέρα όμως: είναι τόσο σημαντικός ο ελληνικός πολιτισμός, ώστε να πρέπει να σφάξεις κόσμο για να τον επιβάλεις; 

Μήπως κάτι που επιβάλεται διά της βίας χάνει την αξία του;

Η ελευθερία που επιβάλεται με τη βία παύει να είναι ελευθερία.

Κι ας μην ξεχνάμε τα βασικά: ο ελληνικός πολιτισμός διαδόθηκε πρώτα και κύρια χάρη στο εμπόριο. 

Οι ελληνικές αποικίες έφταναν (ήδη) από την Ιβηρική μέχρι τα παράλια της Μικράς Ασίας. Οι Έλληνες εξήγαν αγαθά σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο. Ο ελληνικός πολιτισμός υπήρχε ήδη παντού για όποιον ενδιαφερόταν!

Οι ελληνικές αποικίες (κόκκινο) 500 χρόνια πριν τον Μ. Αλέξανδρο.

Όσον αφορά δε στην ελληνική γλώσσα, μιλιόταν ήδη σε ένα τεράστιο μέρος της Μεσογείου. 

Η Μακεδονική κατοχή στην περσική αυτοκρατορία απλώς δημιούργησε την “ελληνιστική κοινή”, ένα μόρφωμα που κατέλυε την αυστηρή δομή και σύνταξη της ελληνικής, ώστε να μπορούν να την μαθαίνουν ευκολότερα οι αλλοδαποί.

Επιχείρημα #2: “ο Αλέξανδρος ήταν απελευθερωτής”

Πράγματι, η Αίγυπτος παραδόθηκε αμαχητί στον Μακεδόνα στρατηλάτη. Οι Αιγύπτιοι προτιμούσαν την Μακεδονική από την Περσική κατοχή. Αν ήταν οποιοσδήποτε αλλοεθνής στρατηλάτης στη θέση του Αλέξανδρου, θα λέγαμε ότι οι Αιγύπτιοι επέλεξαν “το μη χείρον”. Κανένας λαός δεν επιθυμεί να δώσει τις τύχες του σε ξένο κατακτητή. Όταν το κάνει, είναι επειδή αναγκάστηκε να επιλέξει μεταξύ ενός κακού και μιας καταστροφής. Σίγουρα, όχι από δημοκρατική επιλογή.

Έστω όμως ότι ο Μεγαλέξανδρος πήγε ως εθνοσωτήρας. Τι έκανε όντας μεγάλος απελευθερωτής; 

Αναδιανομή του πλούτου; 

Κατάργηση της δουλείας; 

Εδραίωση της δημοκρατίας;

Όχι.

Ο Μ. Αλέξανδρος αντικατέστησε τους διοικητές κάθε πρώην περσικής περιφέρειας με… Έλληνες. 

Ουσιαστικά, δηλαδή, αντί οι φόροι του κοσμάκη να πηγαίνουν σε περσικές τσέπες, πήγαιναν σε ελληνικές. Well done!

Μήπως είσαι περσοτσολιάς;

Με αυτό το άρθρο, ίσως φανεί σε κάποιους ότι δεν συμπαθώ τον Μεγαλέξανδρο. Πολλοί ήδη λέτε ότι διαπράττω ύβρη απέναντι στην πατρίδα. Ίσως με χαρακτηρίσετε και “περσοτσολιά”. Λάθος.

Σκοπός μου δεν είναι να εστιάσω σε μεμονωμένα πρόσωπα του παρελθόντος. Δεν διατηρώ εμπάθεια απέναντι σε κάποιον που πέθανε πριν δυόμιση χιλιάδες χρόνια, ούτε μπορώ να έχω κάποιο άλλο συμφέρον με το να ρίξω λάσπη. 

Για την ακρίβεια, θεωρώ τον Μ. Αλέξανδρο έναν από τους πιο οξυδερκείς στρατιωτικούς της παγκόσμιας ιστορίας.

 Σε πολλές μάχες δίδαξε τακτική. 

Η πολεμική αντίληψη, οι εμπνεύσεις της μακεδονικής φάλαγγας, των σχηματισμών και της διάταξης των στρατιωτών υπήρξαν παροιμιώδεις. 

Και δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ήταν μόλις 20 ετών όταν ξεκίνησε.

Η εισβολή των Ελλήνων στην Περσία δικαιολογείται απόλυτα με βάση τα συμφέροντα και των πρότερο (πολεμικό) βίο των δύο λαών. Ο Μέγας Αλέξανδρος έκανε αυτό που θεώρησε καλύτερο για το έθνος του: βρήκε την Περσία παρηκμασμένη και αξιοποίησε την ιστορική συγκυρία προς όφελος των Ελλήνων. Καλά έκανε. Ωστόσο, αυτό απέχει έτη φωτός από την σύγχρονη ηθική.

Το θέμα, όμως, δεν είναι ηθικό. Το θέμα είναι πώς πρέπει να αντιμετωπίζει την Ιστορία του ένας σοβαρός λαός.

Όσο και αν μας πονάει, η απάντηση έχει δοθεί από τον Λουκιανό, αιώνες πριν:

ἡ δὲ οὐκ ἂν τι ψεῦδος ἐμπεσὸν ἡ ἱστορία, οὐδὲ ἀκαριαῖον ἀνάσχοιτο, οὐ μᾶλλον ἢ τὴν ἀρτηρίαν τὴν τραχεῖαν παραδέξασθαι ἄν τι ἐς αὐτὴν καταποθέν

Η επιστήμη της Ιστορίας περιλαμβάνει την αυστηρή καταγραφή των γεγονότων και των αιτιών που οδήγησαν σε αυτά. 

Εστιάζει σε κάτι αντικειμενικό: στο τι έγινε.

Δεν περιλαμβάνει την ερμηνεία των γεγονότων. Γιατί; Επειδή η ερμηνεία είναι κάτι καθαρά υποκειμενικό. Μπορεί να είναι ψευδής. Κάθε επιστήμη (πρέπει να) στηρίζεται σε αντικειμενικές αλήθειες, απαλλαγμένες από το στρώμα του υποκειμενικού.

Άλλο μνήμη και άλλο μήνις

Στην περίπτωσή μας, λοιπόν, η αλήθεια είναι ότι ο Μ. Αλέξανδρος πραγματοποίησε μια στρατιωτική εκστρατεία προκειμένου να επεκτείνει την κυριαρχία του στην Ασία και την Αφρική. 

Στην εκστρατεία αυτή σφάχτηκε κόσμος, κατέρρευσε μια εξουσία, ιδρύθηκαν πόλεις, χτίστηκαν θέατρα και βιβλιοθήκες.

And that’s it. Δεν υπάρχει λόγος να ωραιοποιούμε τις πράξεις των προγόνων μας ή να ντύνουμε με έναν ηθικό μανδύα κάθε τι στραβό. 

Αντίστοιχα, δεν υπάρχει λόγος να ξεχνάμε και τις αντίστοιχες θηριωδίες των άλλων λαών απέναντι στον δικό μας. Δεν θα λέμε την εκστρατεία “σαφάρι”. Δεν θα λέμε τη σφαγή “συνωστισμό”. Δεν θα αρνούμαστε τις γενοκτονίες.

Όμως, είναι άλλο πράγμα η μνήμη και άλλο η μήνις.

Το να κρατάμε μανιάτικο σε όσους λαούς δεν μας φέρθηκαν καλά στο παρελθόν είναι ανόητο. Η ανθρωπότητα προχωράει. Η κοινωνία παγκοσμιοποιείται, ανοίγει τα σύνορα και δημιουργεί νέους συσχετισμούς. 

Το τρένο φεύγει και εμείς μένουμε πίσω, κολλημένοι σε δοξασίες, ανακρίβειες και προπαγάνδες περασμένων αιώνων. Αντί να γίνουμε παραγωγικοί και να εκμεταλλευτούμε τις απίστευτες δυνατότητες που μας δίνει σήμερα η τεχνολογία, σκαλίζουμε γεγονότα και κατηγορούμε τους άλλους λαούς για την εθνική μας παρακμή.

Ας θυμόμαστε τι πραγματικά συνέβη στο παρελθόν (όχι τι θα θέλαμε να είχε συμβεί) και ας διδαχθούμε από αυτό.

 Ας διδαχθούμε από τα ανδραγαθήματα και από τις ηλθιότητες των προγόνων μας. 

Χωρίς πατριωτικά γυαλιά.

Δεν υπάρχει άσπρο και μαύρο. Κανένας άνθρωπος και κανένας λαός δεν είναι μόνο καλός ή μόνο κακός. Το άσπρο και το μαύρο αποτελούν απλοϊκές εξηγήσεις για μικρόνοες ανθρώπους.

Θέλουμε να είμαστε τέτοιοι;

* Ο Βαγγέλης Πτερνέας είναι IT Consultant και συγγραφέας του βιβλίου The Dark Art Of Freelancing.